"Zgierz. Z Dziejów Miasta w XX wieku (do 1939 roku)"

Piotr Pakuła, Dariusz Szlawski

Wydawca: Muzeum Miasta Zgierza
Druk: Drukarnia WIST (Zgierz, ul. Barona 8b)
ISBN 978-83-62867-48-6
Rok wydania: 2013

WSTĘP

Minęły niemal dwie dekady od czasu powstania monografii Zgierza, napisanej przez zespół szesnastu autorów pod redakcją Ryszarda Rosina, a obejmującej dzieje miasta od jego początków do 1988 roku. Opracowanie to, wydane przez Zarząd Miasta Zgierza, Oddział Łódzki Polskiego Towarzystwa Historycznego oraz Towarzystwo Przyjaciół Zgierza, pozostaje najważniejszą pozycją w bibliografii Zgierza, od której należy rozpoczynać poznawanie jego historii. Z wielkim uznaniem i szacunkiem odnosimy się do dorobku naszych Poprzedników w dziele badania dziejów Zgierza, a jednocześnie naszych Nauczycieli w sztuce historiografii. Nie wyklucza to jednak możliwości rozwinięcia treści, które - nie tylko w naszej ocenie - zasługują na poszerzenie lub uzupełnienie. Nie będzie chyba nadużyciem, jeśli użyjemy w odniesieniu do naszego opracowania określenia "suplement" do opisywanej monografii, które w znaczącym stopniu oddaje naszą intencję.

Inspiracją do powstania niniejszej książki była chęć uzupełnienia niektórych braków i poprawienia pewnych nieścisłości, które z różnych przyczyn wystąpiły w pracy "Zgierz. Dzieje miasta do 1988 roku", a których świadomość mieli sami redaktorzy. Niejednokrotnie autorzy monografii byli zobligowani do nadania poszczególnym fragmentom kształtu, adekwatnego do formuły wydawnictwa. Pod tym względem nasza sytuacja jest diametralnie inna - bardziej komfortowa: rozległy obszar problemowy dziejów Zgierza w latach 1900-1939 jest polem subiektywnego doboru zagadnień, które w naszej ocenie nie znalazły należytego odzwierciedlenia w monografii, lub też mogą być przedstawione w sposób zdecydowanie odmienny. Poszczególne rozdziały, czy wręcz artykuły, nie tworzą panoramy dziejów miasta we wszystkich jego aspektach, gdyż oznaczałoby to w jakimś stopniu powielanie treści monografii. Uwolnieni od dyscypliny syntetycznego ujęcia tematu mogliśmy nadać naszej pracy charakter studium wybranych tematów o znaczeniu pierwszorzędnym dla dziejów Zgierza, a także pozwolić sobie na dygresje, które wydały się interesujące. W naszej ocenie przyjęta formuła w pełni usprawiedliwia wybiórczość problematyki oraz zauważalne dysproporcje między poszczególnymi fragmentami.

Należy odnieść się też do kwestii zakresu chronologicznego. O ile cezura końcowa - rok wybuchu II wojny światowej - jest wyborem dość oczywistym, to data 1901 ma charakter umowny lub raczej formalny, jako pierwszy (w sensie kalendarzowym) rok XX stulecia. Połączenie w jednym opracowaniu okresów schyłku niewoli narodowej, I wojny światowej i Drugiej Rzeczypospolitej może się wydawać dyskusyjne, jednak po wnikliwszej ocenie jest szczególnie uzasadnione w odniesieniu do Zgierza. Okazuje się bowiem, że w opisywanym okresie kształtuje się jakże bogate życie społeczne, polityczne, gospodarcze i kulturalne wielonarodowego i wielowyznaniowego miasta. Uwarunkowania wspomnianych płaszczyzn życia zgierzan w dwudziestoleciu międzywojennym wynikają bezpośrednio z okresu wcześniejszego, stąd koncepcja kształtu chronologicznego książki.

Szanownym Czytelnikom, poszukującym informacji na temat dziejów Zgierza w pierwszych dekadach XX wieku, rekomendujemy lekturę monografii sprzed piętnastu lat w ścisłej łączności z naszym opracowaniem. Nowsze publikacje z reguły poszerzają naszą wiedzę - wszak taka jest natura historiografii. Odkrywanie historii na nowo, zapełnianie pustych dotąd kart, wpisuje się w nurt szeroko pojętego postępu naukowego, który nie jest wyłącznie domeną nauk ścisłych. Oczywiście nie deprecjonuje to bynajmniej wcześniejszego dorobku historyków. Słowa uznania należą się tym badaczom dziejów, którzy przecierali szlaki. W przypadku piśmiennictwa historycznego, poświęconego Zgierzowi, ważną rolę odegrała prof. dr hab. Barbara Wachowska, autorka licznych artykułów i najobszerniejszego rozdziału w monografii, opowiadającego o Zgierzu "między wojnami".

Bez wątpienia o historii Zgierza w latach 1901-1939 da się powiedzieć więcej; z wielką pokorą odnosimy się do obszernego, zapewne w jakiejś mierze jeszcze nie znanego historykom, materiału źródłowego. Nasze badania oparliśmy w głównej mierze na możliwie wnikliwej analizie archiwaliów, przechowywanych w Archiwum Państwowym w Łodzi oraz Muzeum Miasta Zgierza, a także prasy lokalnej z "Gazetą Zgierską" na czele. Szczegółowe wskazówki bibliograficzne oraz odsyłacze do źródeł zostały ujęte w przypisach, stąd rezygnacja z odrębnego wykazu źródeł i literatury.

Warto podkreślić potrzebę systematycznego uzupełniania historiografii i aktualizacji wiedzy historycznej, wskazując jednocześnie możliwość publikacji informacji. Szczególnie godnym rekomendacji periodykiem są "Zgierskie Zeszyty Regionalne" - rocznik wielce zasłużonego dla popularyzacji historii regionalnej Towarzystwa Przyjaciół Zgierza, wydawany od 2006 r.

Pragniemy serdecznie podziękować Wszystkim, którzy przyczynili się do powstania publikacji. W pierwszej kolejności dziękujemy władzom Zgierza za podjęcie inicjatywy, która w dużym stopniu upamiętnia działalność ich poprzedników. Pomysł publikacji spotkał się z życzliwością i akceptacją ówczesnego Prezydenta miasta Jerzego Sokoła oraz Rady Miejskiej V kadencji, a następnie był kontynuowany przez Prezydent dr Iwonę Wieczorek i Radę Miejską VI kadencji.

Dziękujemy Dyrektorowi Muzeum Miasta Zgierza Robertowi Starzyńskiemu, koordynującemu proces wydawniczy. Słowa podziękowania kierujemy pod adresem Adama Zamojskiego - Prezesa Towarzystwa Przyjaciół Zgierza, którego inspiracji zawdzięczamy naszą pasję badawczą, ukierunkowaną m.in. na historię naszej Małej Ojczyzny.

Dziękujemy Recenzentom książki Robertowi Urbaniakowi i Maciejowi Wierzbowskiemu, którzy poddali nasz tekst wnikliwej i jakże konstruktywnej krytyce naukowej.

SPIS TREŚCI

Z powodu dużej objętości omawianej pozycji zamieszczono tylko podstawowe informacje. Całość dostępna w Muzeum Miasta Zgierza.