Plac Kilińskiego

Nowe i Stare Miasto powtały w 1821 r. Na gruncie rządowego (wcześniej królewskiego) folwarku Zegrzany rozplanowano Nową Osadę Fabryczną i onaż powstała, jeszcze w tym samym roku połączono te dwie jednostki w jeden organizm miejski. W ten sposób Rynek stał się Starym Rynkiem, a otaczające go zabudowania i uliczki Starym Miastem.

Teren od dzisiejszej ulicy ks. Jerzego Popiełuszki i ul. gen. J. H. Dąbrowskiego do obecnej ul. Mielczarskiego stał się Nowym Miastem z Nowym Rynkiem oczywiście. Żeby wszyscy byli zadowoleni połowę zagwarantowanych królewskimi nadaniami jarmarków i targów przeniesiono na Nowy Rynek. Nowy Rynek nawierzchnię brukową uzyskał już przed 1849 r., a od zaprowadzenia tramwaju stał się prawdziwym "oknem na świat".

Nowy Rynek, jako drugi plac targowy w Zgierzu przez 100 lat pełnił tę funkcję ku zadowoleniu wszystkich zgierzan i okolicznych gospodarzy.

W roku 1919 przemianowano go na Rynek Kilińskiego. Jeszcze w tym samym roku podjęto decyzję o likwidacji handlowych funkcji na nim, likwidując jednocześnie wolno stojące jatki rzeźnicze i piekarskie. Co się wtedy działo. Protesty, demonstracje - prawie tak, jak dziś. Nowy kształt (plac "podzielono" na cztery części) i nasadzenia (posadzono drzewa, wytyczono klomby) projektował łódzki botanik A. Ciszkiewicz. W 1920 roku nowy już plac J. Kilińskiego oddano do użytku. I tak jest do dziś.

W 1931 r. zmieniono nazwę na plac Kilińskiego "... gdyż Rynek Kilińskiego w ścisłem słowa tego znaczeniu nie jest Rynkiem".

W czasie okupacji Niemcy "ufundowali" nam pętlę, wyburzając narożny dom.

Później próbowano "upiększyć" go stawiając na jednej z części budowlane nieszczęście zwane fontanną.

Najważniejszą jednak "rzeczą" na placu była "budka". Wybudowana chyba wtedy, gdy tramwaj zaczął jeździć, czyli od 19.01.1901 roku. Była obszerna. Duża poczekalnia (z piecem) oraz dwa czy trzy pomieszczenia techniczne. Za moich czasów był tam kiosk "Ruchu" i pomieszczenie tramwajarskie. Ozdobą był zegar, ogromny, patrzący w na dwie strony i nigdy się niespóźniający w odróżnieniu od obecnego, elektronicznego. Piszę o "budce" dużo, bo już dwudziestoletni czytelnicy jej nie pamiętają, rozebrano ją przyczyn technicznych gdzieś tak w połowie lat 80. XX wieku.

Najciekawszy jest fakt, że według dość wiarygodnych informacji rozebrana budka została złożona w tramwajowych magazynach gdzieś w Łodzi. Informował mnie o tym niedawno p. Wojciech Źródlak, pracownik Muzeum na Radogoszczu, a jednocześnie najlepszy specjalista od historii tramwajów łódzkich (i zgierskich).

W związku z tym, zadaję sobie, takie trochę retoryczne pytanie. Czy projektanci obecnej (szopkowej) zabudowy placu nie mogli obejrzeć tej rozebranej? A może za te same pieniądze można było przywrócić budkę dzieciństwa wielu zgierzan.

Maciej Wierzbowski 
Na podst. "ITZ" Nr 1 (02-07.01.2008 r.) i "ITZ" Nr 14 (07-13.04.2009 r.)

*** 

Plac Kilińskiego jest dziś jednym z najważniejszych miejsc na mapie Zgierza. Dziś tekst o tym, jak na przestrzeni 200 lat zmieniał on swoją nazwę i dlaczego jego patronem został właśnie Jan Kiliński.

Umowa zgierska z 1821 r. tworzyła Nową Osadę Fabryczną z Nowym Rynku w jej centrum. Aż do okresu międzywojennego było to miejsce handlowe, gdzie odbywała się połowy targów w Zgierzu. Zmiany nadeszły w 1919 roku, w 100. rocznicę śmierci Jana Kilińskiego. 

Pochodzący z Wielkopolski Kiliński był mistrzem szewskim. W latach 80. XVIII w. przeniósł się do Warszawy, gdzie w latach 1792-93 był miejskim radnym. Rok później stanął na czele mieszczan walczących w insurekcji warszawskiej, będącej elementem powstania kościuszkowskiego. Pojmany przez Prusaków, został wydany władzom carskim. Za działalność konspiracyjną zesłano go w głąb Rosji. Po powrocie z niewoli w 1798 r. prowadził warsztat szewski, nie angażując się w życie publiczne. Wyjątkiem było objęcie funkcji radnego Warszawy w okresie Księstwa Warszawskiego. Jan Kiliński zmarł 28 stycznia 1819 roku. 

*** 

Zobacz też:

• Artykuł z cyklu "Zgierz międzywojenny" pt. "Rynek Kilińskiego" ITZ nr 23 (09-15.06.2009) 
• Galerię zdjęć Dawny Zgierz 
• ALBUM FOTOGRAFICZNY (3D - format PDF) projektu "Rewitalizacja Historycznego Centrum Miasta Zgierza" 
• Zdjęcia obiektów objętych projektem "Rewitalizacja strefy śródmiejskiej miasta Zgierza"