II Zgierskie Seminaria o Drewnie przeszły do historii

Zgierz stał się stolicą drewnianej architektury, organizując już po raz drugi Zgierskie Seminaria o Drewnie (21-22.10.2024 roku). Wydarzenie to, zorganizowane w sercu "Miasta Tkaczy", miało na celu przybliżenie uczestnikom zarówno historycznych aspektów budownictwa drewnianego, jak i współczesnych technik konserwatorskich. Zgierz, znany z bogatej tradycji rzemieślniczej, idealnie wpisuje się w tematykę seminarium, podkreślając, że od zawsze "drewnem stoi".

Pierwszy dzień seminarium skupił się na wykładach, w trakcie których eksperci dzielili się swoją wiedzą na temat architektury drewnianej. Drugiego dnia uczestnicy mieli okazję wziąć udział w praktycznych warsztatach, które umożliwiły im bezpośrednie zapoznanie się z dawnymi technikami budowy drewnianych domów.

Zgierz - miasto o drewnianych korzeniach

Zgierz posiada bogatą historię sięgającą czasów, gdy drewniana architektura stanowiła trzon lokalnego budownictwa. W ciągu wieków, mimo zmian społecznych i gospodarczych, drewniane domy pozostały znaczącym elementem krajobrazu miejskiego. Obecnie zaledwie 10% zabytków architektury drewnianej zostało zachowanych w Polsce, co czyni zgierskie domy tkaczy prawdziwą perełką nie tylko w skali regionu, ale i całego kraju. Z ponad 500 oryginalnych budynków, które kiedyś stanowiły o zgierskiej tożsamości, przetrwało jedynie około 120. Ich unikalność oraz historia sprawiają, że są one obiektem szczególnej troski i konserwacji.

Wykłady – Odkrywanie drewnianych domów na nowo

Pierwszy dzień seminariów pn.: "Dom drewniany – Tradycja a współczesność" był pełen inspirujących wystąpień prelegentów z różnych stron Polski, którzy zgłębili tematykę drewnianej architektury. Uczestnicy mieli okazję poznać metody oceny stanu technicznego drewnianych budynków, co jest kluczowe przed rozpoczęciem jakichkolwiek prac remontowych. W ramach wykładów zaprezentowano różne tradycyjne techniki ciesielskie oraz podstawowe konstrukcje ścian i dachów. Szczególną uwagę poświęcono więźbom dachowym i konstrukcjom szkieletowym, co pozwoliło uczestnikom na zrozumienie fundamentów budownictwa drewnianego.

Tematyka konserwacji odgrywała kluczową rolę podczas seminariów, szczególnie w kontekście gontów, które są nieodłącznym elementem tradycyjnej architektury drewnianej. Podkreślono, jak ważne jest zachowanie autentyczności materiałów dla ochrony kulturowego dziedzictwa. Uczestnicy seminariów mieli okazję zapoznać się z ewolucją pokryć dachowych, od strzechy, przez tradycyjne gonty, po ceramiczne dachówki, które stanowią nie tylko estetyczny element budynków, ale również ochronę przed czynnikami atmosferycznymi.

W trakcie wykładów omówiono także istotność odpowiedniego zabezpieczenia i impregnacji drewna, co pozwala na utrzymanie jego trwałości i estetyki przez długie lata. Uczestnicy dowiedzieli się, jak ważne jest stosowanie właściwych technik konserwatorskich, które nie tylko przedłużają życie drewnianych obiektów, ale również wpływają na ich wygląd.

Nie można było pominąć kwestii bezpieczeństwa pożarowego w kontekście drewnianych budynków, co jest szczególnie istotne w obliczu rosnącego zainteresowania rewitalizacją takich obiektów. Wskazano na potrzebę stosowania nowoczesnych rozwiązań, które mogą pomóc w zminimalizowaniu ryzyka pożaru, co jest niezbędne dla zachowania tych cennych fragmentów historii i kultury.

Na koniec omówiono współczesne wykorzystanie drewnianej architektury, co zainspirowało uczestników do myślenia o innowacyjnych rozwiązaniach i adaptacji historycznych obiektów do współczesnych potrzeb.

Wśród wykładów szczególne zainteresowanie wzbudził temat zgierskich domów rzemieślniczych, prezentowany przez Marię Krawczyk - zgierzankę i fundatorkę Fundacji Ochrony Mebli Zabytkowych oraz Dziedzictwa Kultury w Polsce D.O.M i Annę Oziębło - dyrektorkę Centrum Konserwacji Drewna w Zgierzu. Wykłady dotyczyły typologii i problemów konserwatorskich stolarki otworowej oraz kolorów Królestwa Polskiego na przykładzie zgierskich domów rękodzielniczych. Krawczyk przedstawiła historię rozwoju Zgierza w kontekście Królestwa Polskiego. Podkreśliła, że w okresie tym miasto znacznie się rozwinęło, a w 1821 roku podjęto decyzję o założeniu osady przemysłowej – wzorcowego miasta sukienniczego. W pionierskim okresie, na Nowym Mieście powstało około 220 drewnianych obiektów, w tym 500 sztuk drzwi i 3500 okien, co wskazuje na ogromne zapotrzebowanie na przestrzeń w rozwijającym się mieście. Dynamikę rozwoju Zgierza ilustruje fakt, że w 1829 roku liczba mieszkańców wzrosła do 13 000, a miasto uzyskało prawa miasta wojewódzkiego.

Aby wspierać szybki rozwój przemysłu, Rajmund Rembieliński zlecił opracowanie trzech typowych projektów domów dla sukienników. Ekspertki zwróciły również uwagę na wpływ zagranicznych architektów, takich jak David Gilly, na kształtowanie architektury w regionie. Nowoczesne podejście do projektowania miało istotny wpływ na wygląd zgierskich domów, które po 1820 roku zyskały charakterystyczne detale.

Dzięki badaniom stratygraficznym przeprowadzonym w zgierskich domach, udało się odkryć, jak bogata była kolorystyka ich elewacji. Zróżnicowane kolory, takie jak zielonkawy i kamienny, były stosowane w ramach administracyjnych przepisów budowlanych z 1820 roku, które nakazywały uporządkowanie estetyki miasta. Domy te były ponadto wielokrotnie przemalowywane, co zaowocowało odkryciem nawet 25 warstw farb podczas wykonywanych badań konserwatorskich. Analiza archiwalnych dokumentów oraz ikonografii pozwoliła na stworzenie wzornika charakterystycznych kolorów, co może posłużyć do przyszłych prac konserwatorskich. Oziębło zwróciła uwagę, że zachowana stolarka, w tym drzwi i okna, stanowi niewielki, ale cenny fragment zgierskiego dziedzictwa – z około 500 sztuk drzwi, zachowało się jedynie 50, a okna w formie ramowo-płycinowej są prawdziwą rzadkością.

W obliczu degradacji wielu z tych obiektów, ekspertki zwróciły uwagę na konieczność edukacji i działań ochronnych, aby zapewnić, że te historyczne skarby nie znikną z krajobrazu Zgierza.

Miasto Zgierz aktywnie działa na rzecz ochrony tych cennych zabytków. Podjęto się ich głębokiej modernizacji energetycznej w ramach projektu pn. "Modernizacja energetyczna budynków zasobu komunalnego oraz użyteczności publicznej na terenie Miasta Zgierza", współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Wyremontowano również 13 budynków mieszkalnych przy ul. Narutowicza. Wymieniono dachy, okna, orynnowania, schody, parapety, części wspólne, a także odmalowano elewacje frontowe. Całość działań odbyła się pod nadzorem konserwatora zabytków.

Warsztaty – praktyczne doświadczenie z drewnem

Drugiego dnia seminariów, uczestnicy mieli okazję wziąć udział w zróżnicowanych warsztatach, które odbywały się w trzech lokalizacjach: Centrum Konserwacji Drewna, Parku Kulturowym "Miasto Tkaczy" oraz hostelu Folkier. Te praktyczne sesje miały na celu pogłębienie wiedzy na temat tradycyjnych technik budowlanych i konserwatorskich.

W Centrum Konserwacji Drewna uczestnicy byli świadkami pracy konserwatorów. Mieli możliwość bezpośredniego obserwowania procesu badań stratygraficznych na zabytkowej okiennicy, który polegał na odkrywaniu pierwotnych warstw farby. Prowadząca warsztaty szczegółowo omówiła procedurę tych badań, zwracając uwagę na to, jak ważne jest zrozumienie historii danego obiektu przed przystąpieniem do konserwacji. Uczestnicy mieli również szansę pomalować okiennice na specjalnie przygotowanym podłożu, używając farb, które odzwierciedlały kolory dominujące w czasach rozwoju przemysłu sukienniczego Zgierza.

Prowadzący warsztaty zwracali uwagę na wyzwania związane z identyfikacją oryginalnych kolorów, które mogą być zniekształcone przez upływ czasu i proces utleniania. Uczestnicy dowiedzieli się o historycznym zastosowaniu oleju lnianego i farb lnianych w konserwacji drewnianych elementów, co przybliżyło im tradycyjne metody naprawy zabytkowych drzwi i okien oraz konserwacji drewnianych elewacji.

W hostelu Folkier uczestnicy mieli okazję ponownie zapoznać się z rodzajami tradycyjnych konstrukcji ścian i dachów. W grupach tworzyli miniaturowe modele dawnych domów z desek, co pozwoliło im na praktyczne zastosowanie wiedzy zdobytej podczas wykładów. Byli prowadzeni przez doświadczonych nauczycieli z Politechniki Łódzkiej i Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, którzy dzielili się swoją wiedzą na temat ciesielskich połączeń i konstrukcji.

W Parku Kulturowym "Miasto Tkaczy" odbyły się warsztaty poświęcone pokryciom dachowym budynków na przestrzeni wieków. Uczestnicy mieli możliwość zobaczenia autentycznych eksponatów, takich jak ceramiczne dachówki z różnych regionów Polski, co wzbogaciło ich zrozumienie różnorodności materiałów budowlanych i technik stosowanych w architekturze drewnianej.