Jan Pietrusiński

(...) urodził się 22 czerwca 1864 r. w Tomaszowie Mazowieckim. Jego ojcem był Teofil Pietrusiński, który był czeladnikiem sukienniczym w Zgierzu, matką Maria z Hollendrów.

Młody Janek Pietrusiński wychowany był w atmosferze patriotycznej i powstańczej. Już jego dziadek, także mający na imię Jan - był żołnierzem Księstwa Warszawskiego i powstania listopadowego z 1831 r. Zaś ojciec Teofil był w Zgierzu setnikiem organizacji cywilnej w powstaniu styczniowym 1863 r., który później zaciągnął się do oddziału powstańczego. Teofil Pietrusiński po klęsce powstania ukrywał się wraz z żoną w Tomaszowie Mazowieckim, gdzie na świat właśnie przyszedł ich syn Janek.

Do Zgierza powróciła Maria Pietrusińska tylko z synem, bowiem męża aresztowano. W Zgierzu Janek chodził do szkoły elementarnej, a potem zaczął pracować jako tkacz w fabryce A. G. Borsta w Zgierzu. (...) powstańcze tradycje rodzinne miały z pewnością wpływ na ukształtowanie się jego postawy patriotycznej, do której doszedł także aspekt społeczny i klasowy. Wkrótce wstąpił wraz z kolegami z pracy do koła partii "Proletariat".

Dość ciekawą charakterystykę Jana Pietrusińskiego przedstawiają jego współtowarzysze (Mieczysław Mańkowski, Ludwik Janowicz i Stanisław Bugajski), którzy opisują go jako młodego, silnego, śmiałego i energicznego człowieka, który jak większość młodych ludzi był bardzo impulsywny. Ponadto był bardziej od innych robotników wyrobiony politycznie, co pozwoliło mu na przewodzenie w kole "Proletariatu", założonego w fabryce Borsta. Bezkompromisowość i odwaga zaprowadziła go do wykonania wyroku partyjnego. Ten zaś, jak się po latach okazało, był tragiczną pomyłką.

W sierpniu 1884 r. następuje fala aresztowań członków "Proletariatu", których przy pomocy prowokatorów dokonuje carska policja. W Zgierzu pod zarzutem dokonania zamachu na Franciszka Helszera zostali aresztowani: Jan Pietrusiński, Teofil Bloch, Wincenty Policzkiewicz, później Leon Degórski i Jan Helszer. Przewieziono ich do Warszawy. Dnia 23 listopada 1885 r. przed carskim Okręgowym Sądem Wojskowym w Warszawie zasiedli na ławie oskarżonych, w grupie 29 proletariatczyków, obok przywódcy partii "Proletariat" - także zgierscy działacze: Jan Pietrusiński, Teofil Bloch, Stanisław Bugajski, Leon Degórski, Jan Helszer i Kazimierz Tomaszewski. W toku procesu zostali oskarżeni o przynależność do tajnej partii rewolucyjnej, a ponadto Jan Pietrusiński, Teofil Bloch, Jan Helszer i Leon Degórski - o zabójstwo Franciszka Helszera. Wyroki, jakie zapadły w tym procesie, były nadzwyczaj surowe. Wśród sześciu skazanych na karę śmierci był Jan Pietrusiński. Rodziny i obrońcy skazanych rozpoczęli starania o ratowanie ich życia i złagodzenie wyroków. Jan Pietrusiński i Leon Degórski odmówili składania apelacji. Car Aleksander III zaakceptował wyrok śmierci. Jan Pietrusiński został powieszony 28 stycznia 1886 r. około godz. 7.40 na stokach Cytadeli Warszawskiej. (...)

Zgierzanie powinni wiedzieć, że rodzice Jana Pietrusińskiego są pochowani na cmentarzu przy ulicy Piotra Skargi w Zgierzu, a także siostra Jana - Marianna z męża Boniuszko (zmarła w latach okupacji hitlerowskiej).

Szczepan Mikołajczyk
"Wybitni Zgierzanie - z urodzenia i z wyboru"
TPZ i Muzeum Miasta Zgierza
Zgierz 1988