Cmentarz Żołnierzy Radzieckich (nieczynny)

95-100 Zgierz, ul. Parzęczewska (przylega do Starego Cmentarza)

Na powierzchni 2549 m2 znajduje się 191 mogił (131 indywidualnych i 60 zbiorowych). Na cmentarzu spoczywa 335 żołnierzy zidentyfikowanych i ok. 950 bezimiennych. Pochowani są także zmarli w niemieckiej niewoli w latach 1942-44.

W walkach o wyzwolenie terenów województwa łódzkiego zginęło 1285 żołnierzy radzieckich (nie tylko Rosjan), których chowano w miejscach, gdzie ponieśli śmierć. Wielu zmarło w szpitalach i lazaretach: Kutna, Łęczycy, Łowicza i Zgierza.

W latach 1945-46 przeprowadzono ekshumację, zwłoki przewieziono i pogrzebano na cmentarzu wojennym przy ul. Parzęczewskiej. Miejsce to nie zostało wybrane przypadkiem. Wcześniej, prawdopodobnie od lat 80-tych XIX w. był tu cmentarz prawosławny.

Prace renowacyjne (rozpoczęte w 2003 r.) prowadzi zgierski samorząd przy finansowym wsparciu Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa oraz Ambasady Rosyjskiej.

Wykorzystano m.in.: "ZGIERZ CMENTARZE, POMNIKI, TABLICE" Marian Pieruń, Wydawca: Towarzystwo Przyjaciół Zgierza, Zgierz 2003; ISBN 83-920038-0-2

Przeczytaj artykuły:

• "Odnowią cmentarz, ale bez czerwonej gwiazdy" (15.10.2004)
• "Zgierz odnowi cmentarz, a Rosja zapłaci" (13.09.2004)
• "Tablica zamiast gwiazdy" (10.09.2004)

Obok cmentarza katolickiego znajduje się wąski pasek cmentarza prawosławnego. Tak, proszę Państwa. Wbrew oficjalnej tablicy jest to cmentarz prawosławny. Mam pewien żal do decydentów, którzy remontując (odnawiając) to miejsce nie umieścili tabliczki o jego przeszłości. Dziś jest tam tylko informacja, że jest to cmentarz żołnierzy radzieckich.

Cmentarz ten pojawił się po powstaniu styczniowym. Nie znam dokładnej daty jego powstania, ale wcześniej czy później informację taką zdobędę. Pierwotnie osoby wyznania prawosławnego były chowane w wydzielonej kwaterze na cmentarzu katolickim. Osób tych przybywało, byli to urzędnicy a zwłaszcza wojskowi. Nigdy nie wybudowano w Zgierzu cerkwi, ale cmentarz powstał. Ilość osób wyznania prawosławnego na terenie Zgierza i okolicznych miejscowości nigdy nie przekroczyła 100 osób (w 1912 r. - 101). Oczywiście bez przerwy stacjonowały tu oddziały wojskowe, Żołnierzy nie zaliczano jednak do stałych mieszkańców, a ich liczba też na ogół nie przekraczała 200. osób. Pamiętać należy także, że Rosjanie do tej grupy zaliczali także greko-katolików.

Po odzyskaniu niepodległości ilość osób wyznania prawosławnego spadła do kilku (może kilkunastu). W każdym bądź razie cmentarz istniał. Na jedynym zachowanym (bardzo słabym) zdjęciu a właściwie reprodukcji widać stojące wysokie kamienne nagrobki. Trudno powiedzieć, kto je zniszczył. Niemcy czy dopiero po wojnie Sowieci.

Ten bowiem cmentarz wybrano na miejsce pochówku sowieckich żołnierzy. Jest ich tam pochowanych ok. 2.000. Byli to zmarli głównie w szpitalach i lazaretach na terenie od Łowicza po Kutno. Podobno chowano ich zupełnie inaczej niż dzisiaj wygląda widok cmentarza. Spotkałem się z informacją, że kopano doły w poprzek dzisiejszego cmentarza i tam umieszczano kolejne transporty zwłok. Być może żyją jeszcze świadkowie tych wydarzeń. Proszę o kontakt.

Pragnę także zwrócić uwagę, że chowano tam żołnierzy sowieckich bez względu na wyznanie. Podejrzewam, że pochowany tam poeta tatarski nie był wyznania prawosławnego. Analizując nazwiska pochowanych, a taka lista zachowała się, należy domniemywać, że osób innych wyznań było więcej. Rosjanie na to nie zważali.

Bardzo dobrze, że cmentarz ten znajduje się w dobrym stanie. Szkoda, że peerelowskie władze nie zadbały o kilka innych cmentarzy, ale o tym przy okazji.

Maciej Wierzbowski
Na podst. "ITZ" Nr 47 (23.-29.11.2010 r.)