Straż Ogniowa - Zgierska Ochotnicza Straż Pożarna

Straż Ogniowa

Straż Ogniowa [Ochotnicza Straż Pożarna (OSP)] w Zgierzu została założona 16 listopada 1874 roku z inicjatywy fabrykanta zgierskiego Karola Adolfa Meyerhoffa. Na uwagę zasługuje fakt, że była jedną z pierwszych straży ogniowych w Królestwie Polskim. 

W pierwszym okresie działalności, dzięki pomocy finansowej zgierzan, dzięki subwencjom miasta oraz dotacjom towarzystw ubezpieczeniowych, straż zakupiła niezbędne narzędzia i zaczęła strzec bezpieczeństwa mieszkańców. Na wyposażenie bojowe składał się wóz rekwizytowy, drabina rozsuwana na czterech kołach, sikawka czterokołowa z wężami, wór ratunkowy, 8 toporów ciężkich, 14 toporków, 55 wiader płóciennych, 1 latarnia duża i 10 małych, 10 latarni na drążkach i pochodni naftowych, kotwica do rozrywania płonących budynków, ponadto haki, liny, łopaty i trąbki sygnałowe. Umundurowanie strażaka składało się z bluzy płóciennej i pasa oraz czarnego, lakierowanego kasku, okutego żółtą blachą. 

W działalności i finansowaniu zgierskiej straży czynnie uczestniczyli fabrykanci zgierscy, co związane było z potrzebą zapewnienia ochrony przeciwpożarowej fabryk.

W latach 1889-1892 funkcję naczelnika pełnił Karol Meyerhoff, zastępcą był Emil Ernst. Po złożeniu w 1892 roku mandatu przez komendanta Meyerhoffa jego miejsce zajął Emil Ernst, a w roku 1895 naczelnikiem został wybrany Ferdynand Swatek. Dzięki staraniom Ferdynanda Swatka pod koniec XIX w. postawiono nowy murowany budynek remizy strażackiej, zwanej rekwizytornią. Nowa rekwizytornia znajdowała się na rogu ulic Wysokiej i Średniej, dziś są to ulice 1. Maja i Ks. Szczepana Rembowskiego. Wybudowano również stajnie dla koni ciągnących wozy pożarnicze. W roku 1914 zbudowano drewnianą wieżę, służącą strażakom do ćwiczeń na wysokości oraz zainstalowano na szczycie budynku remizy elektryczną syrenę pożarniczą.

W latach 1903-1909 prezesem Zgierskiej Ochotniczej Straży Pożarnej był Herman Wolf, naczelnikiem Ferdynand Swatek, jego zastępcą Juliusz Hofmann. Ochotnicza straż pożarna cieszyła się dużym uznaniem i zaufaniem obywateli miasta. Duży nacisk kładziono na wyszkolenie strażaków, mające systematycznie podnosić sprawność bojową.

W 1921 roku założona została przez Franciszka Gusta Orkiestra Ochotniczej Straży Pożarnej w Zgierzu. Druhowie-muzycy swoją gra uświetniali wiele wydarzeń odbywających się w mieście.

W czasie II wojny światowej i okupacji hitlerowskiej straż zgierska kontynuowała swoją działalność, ale jej członkowie zostali przez niemieckie władze w dużej mierze wymienieni na volksdeutschów zamieszkujących w tym czasie w Zgierzu. Po wyparciu niemieckiego okupanta, równocześnie z modernizacją i uzupełnianiem sprzętu zajęto się werbunkiem strażaków.

W 1950 roku wyłoniony został zarząd, w którym wiceprezesem został J. Hajdys, a naczelnikiem Kazimierz Mrówczyński, pełniący te funkcję do 1975 roku. W pierwszych latach powojennej działalności na wyposażeniu straży, poza podstawowymi narzędziami, znajdowały się dwa samochody specjalne wyposażone w motopompy. Wysoki poziom wyszkolenia strażaków, jak również sprawność samochodów i sprzętu, umożliwiały podejmowanie akcji gaśniczych zarówno w Zgierzu jak i w okolicznych gminach wiejskich a nawet w Łodzi. Dnia 4 lutego 1950 roku Sejm uchwalił ustawę o ochronie przeciwpożarowej, na mocy której w 1951 roku powstała Zawodowa Straż Pożarna. Zaistniałe zmiany spowodowały, że straż zawodowa w związku z brakiem własnej siedziby przez niemal 20 lat dzieliła z ochotnikami remizę i sprzęt.

Po roku 1970 zawodowa straż pożarna przeniosła się do nowo wybudowanej strażnicy przy ul. Łąkowej 6/7, dzięki czemu Ochotnicza Straż Pożarna odzyskała wyposażenie strażackie i pomieszczenia remizy przy zbiegu ulic 1. Maja i Ks. Szczepana Rembowskiego. Mogła dzięki temu szerzej rozwinąć swoją działalność, strażacy brali udział w akcjach gaśniczych, w licznych szkoleniach i pokazach.

Od lat 80-tych sytuacja finansowa zgierskiej straży ochotniczej zaczęła ulegać znacznemu pogorszeniu wskutek ograniczenia dotacji państwowych. Fundusze na działalność gromadzono jedynie ze składek członkowskich i w drodze zbiórek publicznych. Zaistniała sytuacja dość szybko spowodowała znaczny spadek liczby członków, ponieważ ze względu na braki w wyposażeniu strażackim, ograniczeniu uległa możliwość czynnego udziału w akcjach gaśniczych. Zarząd zgierskiej OSP w osobach prezesa H. Piątkowskiego, wiceprezesa S. Grzebińskiego i naczelnika R. Witczaka, przez kilka lat podejmował próby utrzymania budynku strażnicy, poprzez wynajem pomieszczeń, zbieranie składek i zabieganie o wpłaty ze środków prywatnych. Większość prac porządkowych i remontowych prowadzona była przez ochotników czysto społecznie. Sytuacja straży była na tyle zła, że niemożnością było prowadzenie działalności zarówno operacyjnej jak i kulturalno-oświatowej.

Dopiero w 2012 roku po powołaniu nowego Zarządu sytuacja finansowa straży zaczęła się sukcesywnie poprawiać. Pozyskano samochód ratowniczo-gaśniczy i nowy sprzęt pożarniczy. Druhowie biorą udział w zabezpieczaniu pod względem przeciwpożarowym wydarzeń odbywających się na terenie Zgierza oraz prowadzą działalność kulturalno-oświatową dla dzieci i młodzieży. Corocznie organizowany jest Powiatowy Konkurs Plastyczny "Wypalanie traw wyniszcza świat", który cieszy się dużą popularnością. 

Jednostka OSP działa dzięki dotacjom udzielanym przez Urząd Miasta Zgierza, dzięki składkom członkowskim oraz darowiznom od instytucji i osób prywatnych. Starania zarządu, któremu przewodniczy prezes Tomasz Jędrzejczak oraz zainteresowanie ze strony sympatyków, wpływają na ciągły rozwój formacji i rozszerzanie jej działalności statutowej.

Historia liczącej ponad 140 lat Zgierskiej Ochotniczej Straży Pożarnej jest przykładem na to, jak wiele pokoleń strażaków – ochotników zaangażowanych było w tworzenie i kontynuowanie jej działalności. Zanim utworzona została straż zawodowa, to właśnie ochotnicy strzegli życia, zdrowia i dobytku zgierzan przed ogniem. 

Historia Zgierskiej Ochotniczej Straży Pożarnej (format pdf)

• 

  Fragment pocztówki ukazujący budynek OSP w Zgierzu, początek XX w. (ze zbiorów MMZ)

• 

  Fot.: Wóz bojowy Ochotniczej Straży Pożarnej w Zgierzu, ok. 1920 r. (ze zbiorów MMZ)

• 

  Orkiestra OSP w Zgierzu, fotografia wykonana z okazji X-lecia istnienia Orkiestry, 1931 r. (ze zbiorów OSP w Zgierzu)

• 

  Uroczystości (ze zbiorów MMZ)

• 

  Dawni strażacy na wozie bojowym (ze zbiorów MMZ)

• 

  Fot.: Strażacy Ochotniczej Straży Pożarnej w Zgierzu biorący udział w zabezpieczeniu imprezy „Święto Miasta Zgierza”, 2015 r. (ze zbiorów OSP w Zgierzu)

• 

  Fot.: Strażacy OSP w Zgierzu biorący udział w spotkaniu bożonarodzeniowym – „Wspomnienia Wigilijnej Nocy”, 2015 r. (ze zbiorów OSP w Zgierzu)

Bogu na chwałę i ludziom na pożytek 

Zgierz był jednym z pierwszych miast w Królestwie Polskim (obok Kalisza, Turku, Płocka, Częstochowy i Włocławka), które miały własną straż ogniową. 

Tragiczny impuls 

Straż Ogniowa, bo taką nazwę pierwotnie nosiła organizacja powołana w Zgierzu do gaszenia pożarów, powstała 16 listopada 1874 roku. Inicjatorem jej utworzenia był fabrykant Karol Adolf Meyerhoff. Pomysł ten został zresztą szybko zrealizowany po tym, jak w Zgierzu wybuchł tragiczny w skutkach pożar. W zdarzeniu zginęła dwuletnia dziewczynka, a pięcioletni chłopiec uratował się, wyskakując z okna na rozpostartą płachtę materiału. 

Pierwszym szefem strażaków został inicjator tej szczytnej działalności, wspomniany już Karol Meyerhoff. Brandmajstrem, czyli kapitanem, mianowano Hermana Wolffa, a funkcję skarbnika pełnił Karol Anstadt. 

Nie zawsze na 1 maja 

Pierwsza remiza strażacka mieściła się przy ulicy Długiej. Ta murowana z wieżą przy skrzyżowaniu ulic 1 maja i ks. Szczepana Rembowskiego została poświęcona 22 sierpnia 1897 roku. W 1914 roku rozbudowano ją – powstała wówczas drewniana wieża ćwiczebna, która używana była jeszcze przez wiele lat, do przełomu lat 80. i 90. XX wieku, kiedy strażacy na dobre zniknęli z tego miejsca. 

W interesie fabrykantów i ogółu 

Organizatorami straży ogniowej, nie bez przyczyny byli fabrykanci – to w ich interesie leżało, aby w razie zagrożenia odpowiednio wyszkoleni ludzie, z dobrym sprzętem, mogli ugasić pożar. Wcześniej działały małe oddziały straży ogniowej przy niektórych fabrykach, ale łatwiej było o środki na organizację, zbierając siły wspólnie. 

W pierwszym okresie działalności, dzięki pomocy finansowej zgierzan, subwencjom miasta oraz dotacjom towarzystw ubezpieczeniowych, straż zakupiła niezbędne narzędzia. Dzięki temu można było dzielnie strzec bezpieczeństwa mieszkańców i ich dobytku, czasem dość cennego. Na wyposażenie ochotników składał się wóz do przewożenia sprzętu tzw. rekwizytowy, drabina rozsuwana na czterech kołach, sikawka czterokołowa z wężami, wór ratunkowy i dziesiątki sztuk sprzętu do ratowania ludzi, i mienia, takich jak topory, haki, liny, łopaty i trąbki sygnałowe. Umundurowanie strażaka składało się z bluzy płóciennej i pasa oraz czarnego, lakierowanego kasku, okutego żółtą blachą. 

Zaszczytna służba 

Już w pierwszym roku działalności straż liczyła 108 ochotników, podzielonych na oddziały. Wyznaczeni zostali instruktorzy i komendanci, przeprowadzano liczne ćwiczenia mające na celu wzrost sprawności operacyjnej, w tym jak najlepsze poznanie sprzętu pożarniczego. W roku 1878 zatwierdzono statut ochotniczej straży ogniowej w Zgierzu, co umożliwiło urządzanie zabaw, koncertów i zbiórek pieniędzy. Pozyskane w ten sposób środki znacznie poprawiały sytuację finansową straży. 

Wzloty i upadki 

W czasie II wojny światowej straż nadal pełniła swoje obowiązki, tyle że pod ścisłym nadzorem niemieckiej policji porządkowej. Zawodowa straż pożarna powstała dopiero w 1951 roku na mocy uchwały sejmu o ochronie przeciwpożarowej. Po roku 1970 zawodowa straż pożarna przeniosła się do nowo wybudowanej strażnicy przy ulicy Łąkowej 6/8, dzięki czemu Ochotnicza Straż Pożarna odzyskała wyposażenie strażackie i pomieszczenia remizy przy zbiegu ulic 1 maja i Szczepana Rembowskiego. Mogła dzięki temu szerzej rozwinąć swoją działalność – strażacy brali udział w akcjach gaśniczych, w licznych szkoleniach i pokazach. Dziś budynek nie jest wykorzystywany przez strażaków ochotników, chociaż ich siedziba jest niedaleko. A jednak jego wieża nadal stanowi drogowskaz na mapie zgierskich zabytków. 

MACIEJ RUBACHA 

Źródło: "Zgierz - moja przestrzeń" Nr 7/2020

Powstanie (początkowo Tymczasowego) Zarządu Powiatowego Związku Ochotniczych Straży Pożarnych RP w Zgierzu datuje się na 10 grudnia 1998 roku, kiedy to w siedzibie Urzędu Gminy w Zgierzu przy ul. Łąkowej 4 odbyło się posiedzenie założycielskie. Na posiedzeniu, któremu przewodniczył dh Zdzisław Rybak pojawili się: Starosta Powiatu Zgierskiego - Józef Dziemdziela, Wójt Gminy Zgierz - Bronisław Matusz oraz Sekretarz Zarządu Wojewódzkiego ZOSP RP w Łodzi - Tadeusz Winiarski. 

Obecnie, po latach kształtowania się ruchu pożarniczego w powiecie zgierskim zaewidencjonowane są 52 jednostki OSP, które zrzeszają aż 1950 członków. W powiecie działa także 15 Młodzieżowych Drużyn Pożarniczych. Niech te liczby zaświadczą o popularności ruchu i jego istotnej roli w kształtowaniu postaw obywatelskich. Bowiem działanie w OSP to jedna z niewielu aktywności pożytku publicznego, która wpisuje się w rodzinne tradycje i jest przekazywana z ojca na syna, z dziadka na wnuka... 

A przecież warto wspomnieć, że OSP jak mało która z organizacji cieszy się ogromnym zaufaniem społecznym. 

Z okazji 10-lecia (uroczystości jubileuszowe 21.09.2008 r.) powołania Zarządu ufundowany został - także dzięki pomocy finansowej darczyńców - sztandar. Ma stać się on trwałym symbolem zgierskiej OSP i przypominać o wartościach, którym od lat hołdują druhowie. 

Galeria zdjęć 

Część publikowanego tekstu na podstawie: "Ilustrowany Tygodnik Zgierski" Nr 38 z dn. 16-22.09.2008 r.

Czytaj też ciekawostkę: Działo się w Zgierzu - Bogu na pożytek, ludziom na ratunek (2022 r.)