Historia jednego miejsca - Pod znakiem diabła

Największym, i to pod każdym względem, kombinatem przemysłowym Zgierza były Zakłady Przemysłu Barwników Boruta. Fabryka przez lata miała opinię największego pracodawcy, wytwórcy i… truciciela. Była trochę jak diabeł, który był jej patronem – trochę dobra i trochę zła.

Historia największego w Polsce zakładu produkującego barwniki rozpoczęła się w 1894 r., gdy dwóch wspólników: Jan Śniechowski, jeden z niewielu wówczas polskich przemysłowców zajmujących się barwnikami oraz Ignacy Hordliczka, czeski potomek rodziny fabrykantów, założyło fabrykę barwników w Zgierzu. Na początku spółka zatrudniała niewiele osób. Technologią produkcji zajmował się inżynier Oskar Gerlicz, a przy produkcji zatrudniano dziesięciu robotników. Na początku ich zakład mieścił się w centrum miasta przy dzisiejszej ul Dąbrowskiego. Zdobycie lokalnych i regionalnych rynków zbytu zajęło im piętnaście lat. Większe rynki zbytu wymuszały modernizację zakładu. Utrudniała to mała działka, jaką dysponowali właściciele zakładu. Do tego mieszkańcom i władzom miasta zaczęło przeszkadzać zanieczyszczenie środowiska, powodowane przez zakład mieszczący się w sercu Zgierza. Właściciele zakupili działkę na obrzeżach miasta niedaleko rzeki Bzury, przy dzisiejszej ulicy Andrzeja Struga. Budowę nowej fabryki barwników rozpoczęto w 1907 r., a zakończono trzy lata później wraz z uruchomieniem wytwórni kwasu siarkowego. W latach 1913-1914 w Borucie pracowało około 150 robotników i 9 chemików.

Walka o byt

Okres międzywojenny był dla zakładu trudny. Najpierw wymagał on odbudowy po zniszczeniach i grabieżach związanych z I wojną światową, następnie poddano go rozbudowie, by jak najbardziej uniezależnić się od dostawców zewnętrznych, szczególnie tych pochodzących z Niemiec. W międzyczasie zakład został zakupiony przez rząd.

Lata 30. to walka z coraz agresywniej wchodzącym na polski rynek niemieckim gigantem IG Farben – głównym konkurentem Boruty. To ta fabryka po rozpoczęciu okupacji hitlerowskiej w Polsce przejęła i wchłonęła zgierskie zakłady barwników.

Jeśli chodzi o ich powojenną historię, zakłady podjęły produkcję tuż po zakończeniu działań wojennych, bowiem już 22 stycznia 1945 r. utworzono tymczasowy zarząd fabryki, który kierował działalnością produkcyjną i administracyjną. Wznawiając produkcję, zakłady były nastawione na wytwarzanie mniej skomplikowanych technologicznie barwników, a ich produkcję oparto na surowcach i półproduktach krajowych. W 1947 r. nastąpiła nacjonalizacja zakładów Boruta. Oznacza to, że zostały w pełni przejęte przez państwo. W późniejszych latach zakłady zaczęły specjalizować się w wytwarzaniu barwników i ich półproduktów.

Przodownik

W latach 70. ZPB Boruta przeszły poważną modernizację. Dzięki tym inwestycjom stały się jednym z największych producentów barwników w kraju. W ciągu kilku lat Boruta zaczęły zaspokajać ok. 70% krajowego zapotrzebowania na barwniki. Jednocześnie fabryka była jedynym dostawcą tego wyrobu dla przemysłu drzewnego i spożywczego. Zakłady zaopatrywały w tym czasie ponad 1000 odbiorców w kraju, z których ponad 700 nabywało barwniki. Produkcja zakładu obejmowała ok. 80 000 ton kwasu siarkowego, 15 000 ton barwników oraz 5 000 ton półfabrykatów. Ogólna wartość produkcji przekraczała w 1975 r. 2,5 mld zł, z czego ponad 2 mld zł przynosiła produkcja samych barwników. Produkcja zakładu wymagała zaopatrzenia w liczne surowce. W połowie lat 70. sprowadzano je w ilościach dochodzących do ok. 100 000 ton rocznie. Pochodziły one w 93% z kraju, a tylko w 7% z importu.

ZPB Boruta w połowie lał 70. wysyłały swoją produkcję w 90% do odbiorców krajowych, a w 10% na eksport. Odbiorcami zagranicznymi w 51% (ogółu eksportu) były kraje rozwijające się, w 33% ówczesne kraje socjalistyczne, a pozostały eksport przypadał na wysoko rozwinięte kraje zachodnie, kupujące w Borucie jedynie barwniki. Był to okres największego zatrudnienia w Zakładach Przemysłu Barwników – w samym zakładzie pracowało ponad 3500 ludzi, a doliczając do tego wszystkie, powiązane z Borutą i działające przy niej, mniejsze przedsiębiorstwa, liczba ta mogła sięgać nawet 5000! 

MACIEJ RUBACHA 

Źródło: "Zgierz - moja przestrzeń" Nr 6/2022 (część 1)

Opisy fotografii ze zbioru Muzeum Miasta Zgierza - w kolejności od góry: 

• Zdjęcie lotnicze Zgierza 1932 r. 
• Pocztówka reklamowa Boruta, lata 30 XX w. 
• Zakłady Boruta - widok z góry. 

Czytaj też: 

• Facebook Boruta S.A.
• Historia ZPB "Boruta"
• Związek Byłych Pracowników "Boruty"
• Jan Śniechowski
• Ignacy Hordliczko