Miesiąc styczeń w historii miasta

Rozpoczynamy nowy cykl historyczny. Chciałbym w nim przypomnieć najważniejsze fakty z naszej przeszłości. Będę przypominał daty, ale także ludzi. Dobór jest oczywiście subiektywny.

• 5 stycznia 1391 roku – Mieszkańcy Zgierza przyjęli od administratora Circhowskiego niezwiązanego złodzieja i jako takiego odprowadzili do więzienia we wsi Kowale. Podczas nieobecności dozorcy więzienia, odebrał złodzieja jego służący. Dano wówczas znać włościanom z Kowali, aby przybyli i skrępowali złodzieja. Mieszkańcy na czas nie przybyli, a złodziej zdołał tymczasem uciec. Mieszkańcy wsi Kowale tłumaczyli się, że nie było ich wtedy w domu i tyle mogą potwierdzić. Tak w skrócie wyglądała najstarsza sprawa kryminalna ze Zgierzem związana. Miała ona dalszy ciąg, a mianowicie nastąpiło potem dochodzenie, kto był winien tej ucieczki. Sąd w Łęczycy kilkakrotnie nad tym problemem obradował. W rezultacie uznano winę „włościan z Kowala”. 
  
  
• 2 stycznia 1473 roku – Kazimierz Jagiellończyk w Brześciu oddaje w dzierżawę za 200 grzywien rocznie zamek i okolicę łęczycką „ac oppidium Zegrzs” z należącymi doń wsiami Piotrowi Dunin z Prawkowic, podkomorzemu sandomierskiemu. Grzywna była jednostką masy używanej w średniowieczu w Polsce, Czechach i na Rusi, a zarazem jednostką płatniczą. Z jednej grzywny srebra bito 60 sztuk (kopę) monet praskich lub 48 groszy praskich. 
  
  
• 9 stycznia 1557 roku – Zygmunt August król polski daje pogorzałym mieszczanom zgierskim wolność od wszelkich ciężarów na lat 10. No cóż, taką ulgę i dziś chętnie byśmy przyjęli, byle się nie paliło. 
  
  
• 13 stycznia 1831 – Żydzi zgierscy zebrali 900 złotych polskich (składka na kożuchy) i przekazali je na ręce dowódcy Pułku Lekkiej Jazdy Mazurów. 
  
  
• 27 stycznia 1851 roku w Zgierzu urodził się Józef Pawiński, brat Adolfa, lekarz szpitali warszawskich, współtwórca kardiologii polskiej (zmarły w 1925 roku w Paryżu). 
  
  
• 18 stycznia 1863 roku – W nocy z 14 na 15 stycznia w obawie przed branką, do lasu zbiegło kilkunastu młodych ludzi ze Zgierza. 4 dni później do Zgierza dociera informacja o terminie wybuchu powstania w nocy z 22 na 23 stycznia. 
  
  
• 1 stycznia 1867 roku – od tego dnia obowiązuje nowy podział administracyjny w Królestwie Polskim. Miasto znalazło się w guberni piotrkowskiej i powiecie łódzkim To wtedy zlikwidowano powiat zgierski oraz dekanat zgierski. Wszystko to w ramach restrykcji popowstaniowych. Wtedy to właśnie wprowadzono obowiązek spisywania wszystkich oficjalnych dokumentów (aktów metrykalnych czy rejentalnych) w języku rosyjskim. Niektórzy do dziś mają z tym kłopoty. 
  
  
• 28 stycznia 1886 roku o godz. 7:40 ginie na stokach Cytadeli Warszawskiej Jan Pietrusiński, tkacz ze Zgierza, członek partii „Proletariat”. 
  
  
• 14 stycznia 1899 roku umiera w Zgierzu dr Wilhelm Oskar Bando, pierwszy rodowity lekarz zgierski. Urodził się 14 października 1840 roku w rodzinie miejscowego pastora. Gimnazjum ukończył w Piotrkowie, a studia w Warszawie (1866). Po ośmiomiesięcznym pobycie w Krośniewicach osiedlił się na stałe w rodzinnym Zgierzu i był z nim związany przez 32 lata pracy, początkowo jako lekarz wolno praktykujący, a od 1868 do 1889 jako lekarz miejski. Pełnił tez honorowo obowiązki lekarza zgierskiej ochotniczej straży pożarnej (od 1874). Był także lekarzem i członkiem komitetu ochronki dla dzieci. Przez kilkanaście lat był jedynym lekarzem w Zgierzu. Bardzo wrażliwy na wszelką niedolę i sumienny w ratowaniu zdrowia i życia chorych. 
  
  
• 19 stycznia 1901 roku w sobotę uruchomiona zostaje linia tramwajowa z Łodzi (Rynek Bałucki) do Zgierza (wtedy Nowy Rynek). A oto wyjątki z informacji gazetowej: „W tym kierunku pociągi będą odchodzić co 20 minut, pierwszy o 7 g. 20 m., ostatni o 10 godz. 20 m. W razie potrzeby ilość wagonów (...) może być zdwojoną. Dzieci do lat 5 nie zajmujące miejsca i jadące ze starszymi nie płacą biletu, dzieci od lat 5 do 13, uczniowie płacą połowę. Ręczny bagaż można przewozić bezpłatnie. Z dniem otwarcia ruchu do czasu zmiany pobierana będzie następująca opłata łącznie z 15 proc. podatku państwowego. Łódź – Zgierz i odwrotnie w 2 klasie 23 kop. , w 3 -12 k. A oto jak poniedziałkowa Gazeta Łódzka opisywała sobotnią inaugurację „kolejki podjazdowej”. „Ruch tramwajowy. W sobotę i niedzielę na kolei elektrycznej Zgierz i Pabianice panował tak ożywiony ruch, iż pasażerowie szturmem zdobywali miejsca. Po odejściu każdego pociągu tłumy pasażerów oczekiwały następującego pociągu”. (zachowano oryginalną pisownię – przyp.red.) 
  
  
• 1 stycznia 1919 roku – Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego powierzyło dr Stefanii Kuropatwińskiej zorganizowanie Seminarium Nauczycielskiego w Zgierzu. 
  
  
• 2 stycznia 1919 roku – Nowy Rynek przemianowano na Rynek Jana Kilińskiego dla uczczenia 100 rocznicy śmierci Jana Kilińskiego. 
  
  
• W styczniu 1926 roku – Otwarcie linii kolejowej Kutno – Zgierz (57 km). 
  
  
• W 1937 roku powołano w Zgierzu 10 Batalion Rozpoznania, zwany też 10 Baonem Pancernym. W latach 1936 –1937 trwała budowa koszar przy ul. Konstantynowskiej. Ciekawostką jest fakt, że koszary przy ulicy Konstantynowskiej są identyczne z tymi na Westerplatte. Budowane były systemem anty bombowym, poosiadały pierwszą w Zgierzu studnię głębinową zbudowaną na potrzeby własne. Były jednymi z najnowocześniejszych polskich koszar, w których w latach 1939 – 1945 znajdował się ośrodek rehabilitacyjny dla niemieckich żołnierzy frontowych. 10 Baon Pancerny był pierwszą w pełni zgierską jednostką, która 25 sierpnia 1939 roku wystawiła dwie kompanie czołgów (41 i 42). Pierwsza z nich przekazana została do dyspozycji 30. Dywizji Piechoty, druga wspierała Kresową Brygadę Kawalerii. Po wojnie stacjonowały tam różne jednostki. Ostatnią był 5. Pułk Radiotechniczny (do 2007 roku). 
  
  
• W styczniu 1945 roku broniły Zgierza jednostki niemieckie 9. Armii Polowej z grupy Armii A. W kierunku Zgierza została skierowana sowiecka 8. Armia Gwardii, składająca się z trzech korpusów piechoty. Jednostki pancerne i zmotoryzowane z 1. Armii Pancernej okazały się jednak szybsze. Jej dowódca, M. Katukow otrzymał rozkaz, aby 17 stycznia uderzyć na Rawę Mazowiecką, Zgierz i Poddębice. W kierunku Zgierza atakował 8. Korpus Zmechanizowany (dowódca gen. mjr I. Driemow). Natomiast znaczne siły 1. Armii Pancernej przeszły po południu i wieczorem, poprzedzone 1. Brygadą Pancerną między Łodzią a Zgierzem, kierując się na Aleksandrów. W nocy z 17. na 18. zaatakowały Zgierz od wschodu 3 wozy bojowe 19. Brygady Zmotoryzowanej z 8. Korpusu. Przejechały przez Zgierz. Dopiero rankiem 19 stycznia wkroczyły oddziały 57 dyw. Piechoty z 4 Korpusu Piechoty. 

MACIEJ WIERZBOWSKI

Źródło: "Zgierz - moja przestrzeń" Nr 1/2019