Zgierzanie - powstańcy warszawscy

Jak co roku w sierpniu obchodzimy w Zgierzu rocznicę powstania warszawskiego. W tym ważnym zrywie narodowym wzięło udział również wiele osób związanych z naszym miastem. Warto przy tej okazji przypomnieć ten wycinek historii. 

Wiadomo, że powstaniu warszawskim walczyło co najmniej 50 zgierzan. Liczba ta obejmuje osoby zarówno tutaj urodzone, jak i te, które przed 1939 rokiem od dłuższego czasu przebywały w naszym mieście. Na marginesie, najczęstszymi motywami opuszczania miasta przez jego mieszkańców były sprawy rodzinne (wyprowadzka rodziców, bardzo często jeszcze przed wojną) i ucieczka z kraju Warty do Generalnej Guberni (w latach okupacji). 

Należy zwrócić uwagę, że przeszło 60 procent powstańców stanowili bardzo młodzi ludzie. Średni wiek wynosił zaledwie 27 lat. Najmłodsi mieli po 18. Co ważne, niemal wszyscy, bo aż 46 osób to harcerze i skauci. Bardzo często łączyły ich też więzy rodzinne. 

Ciekawe, że większość z nich to uczniowie lub absolwenci Gimnazjum i Liceum im. Stanisława Staszica. Spośród 51 uczestników powstania warszawskiego, 29 stanowili uczniowie, a 9 absolwenci tej placówki oświatowej. To nie przypadek. Być może ma to związek z wpływem ich nauczyciela wychowania fizycznego, porucznika rezerwy Antoniego Banachowskiego, zmobilizowanego w 1939 roku, więźnia Starobielska, zamordowanego i pochowanego w Charkowie w kwietniu 1940 roku? 

Wiadomo, że do walk przystępowały całe zgierskie rodziny. Wśród powstańców znalazły się 4 osoby z Kliszków, po 3 z Pieczyraków i Kordowskich, po 2 osoby z rodziny Matulewiczów (ojciec, komisarz policji znajduje się na liście rozstrzelanych w Twerze) i Rogowskich. 

I jeszcze warto pokazać zgierskie ślady na mapie ugrupowań militarnych. W baonie Dzik walczyło 6 zgierzan, w Baszcie i Piorunie po 5 mieszkańców, w Zośce i Kilińskim po 4, a trzy osoby przyłączyły się do Parasola. Wielu powstańców zostało uhonorowanych najwyższymi odznaczeniami państwowymi. Piętnaście osób otrzymało Krzyż Walecznych, a dwie: Alfred Kurczewski ps. „Ambrozja” i Kazimierz Antoni Sheybal ps. „Antek” – Virtuti Militari. Wiadomo, że w powstaniu walczyły jeszcze inne osoby związane ze Zgierzem, jest ich około 15, ale brak dokładnej dokumentacji. 

Tragiczne wydarzenia na ulicach Warszawy przeżyło w sumie 40 osób, a nieco ponad połowa z nich (22) trafiła do niewoli. Wielu było także represjonowanych w okresie powojennym. Trzynaściorgu udało się ukończyć studia wyższe. 

Zgierzanie - powstańcy warszawscy (wiek w czasie walk): 

• plutonowy Hilary Barański „Wilk” (31) - biogram na stronie www.1944.pl; 
• sierż. pchor. Jakub Borowski „Czernisz” (24) - biogram na stronie www.1944.pl; 
• ppor. Wacław Bryszewski „Rokita” (43) - biogram na stronie www.1944.pl; 
• łączniczka Wacława Czajkowska z Kordowskich „Zmora” (29) - biogram; 
• ppor. Leopold Ferenc „Lis” (24); 
• łączniczka Izabela Walewska z d. Fonderówna (21); 
• sierż. pchor. Wiesław Jurek „Sławek” (20); 
• kpr. (plut.) pchor. Stefan Kałużyński „Świt” (35); 
• kpr. Jan Kasiński „Tom” (24); 
• ppor. rez. Kazimierz Kazimierski „Cynik” (23) - biogram; 
• łączniczka Jadwiga Bielska z d. Kliszkówna „Szarotka” (20) - biogram; 
• Albin Maksymilian Kliszko (36); 
• strzelec Jerzy Kliszko „Jur” (22); 
• kapelan kpt. Michał Kliszko „Michał” (41) - biogram; 
• kpr. pchor. Bolesław Kordecki „Jastrzębski” (20); 
• pchor. Jerzy Roch Kordowski „Jur” (38); 
• Tadeusz Kordowski „Gąska” (20); 
• sierż. pchor. Stanisław Kościelski „Stasiak” (25) - biogram; 
• sierż. Albin Krajewski „Starża” (25); 
• kpt. Alfred Kurczewski „Ambrozja” (25) - biogram; 
• sierż. Kazimierz Kuźmiński „Kajus” (19) - biogram; 
• ppor. Stanisław Kuźmiński „Skobig” (25) - biogram; 
• lekarz ppor. Aleksander Laukienicki „Dr Olek Kowalski” (22); 
• st. sierżant Julian Michał Lazar (21); 
• łączniczka Zofia Lesserówna „Zosia” (23); 
• sierż. pchor. Krzysztof Malinowski (23); 
• plut. pchor. Marek Markowski „Czarny” (34); 
• plut. Bolesław Matulewicz „Virtus” (21) - biogram; 
• Wiktor Matulewicz „Luxor” (24) - biogram; 
• ppor. inż. Stefan Michałowski „Mały” (45); 
• łączniczka Beniamina Neslerówna „Banita” (25); 
• plut. pchor. Jerzy Nesler „Zygmunt” (21); 
• kpt. Roman Pawłowski „Łodzia” (43) - biogram; 
• patrolowa sanitariuszek Barbara Rygiel z d. Pieczyrakówna (21) - biogram; 
• łączniczka Danuta Omulecka z d. Pieczyrakówna (18) - biogram; 
• Stanisław Pieczyrak „Zgrzyt” (28) - biogram; 
• Józef Pietrzak (?); 
• pchor. Jerzy Rewerski „Kazimierz” (32); 
• sanitariuszka Krystyna Paluszkiewicz z d. Rogowska „Krystyna” (22); 
• strz. Kajetan Rogowski „Roman” (20); 
• kpr. pchor. Jerzy Rybicki „Grad” (33) - biogram; 
• ppor. Kazimierz Sheybal „Antek” (24) - biogram; 
• patrolowa sanitariuszek Janina Wanda Sidorska „Nuna” (23); 
• bombardier Zbigniew Skokowski „Kozak” (19) - biogram; 
• pchor. Mieczysław Ubysz „Wilk” (29); 
• kpr. Edmund Wasilewski „Brzoza” (22); 
• sanitariuszka Maria Gajowczyk z d. Wieczorkówna „Agnieszka” (19) - biogram na stronie www.1944.pl; 
• kpr. Władysław Witkowski „Jurek” (23); 
• Ludwik Wycłan „Zawada Romanowski” (29); 
• lekarka Alina Kocotowa z d. Zawadzka „Alina” (?); 
• sierż. Witold Żelazowski „Cieniowski” (48) - biogram. 

MACIEJ WIERZBOWSKI 

Tekst napisany na podstawie: Bogdan Bejm, Od Kedywu do baonu "Zośka" (losy zgierzan). Łódź 1994 

Źródło: miesięcznik "Zgierz - moja przestrzeń" Nr 8/2018

*** 

Czytaj też: Biogramy powstańcze na stronie www.1944.pl